irəli

z.

1. Hərəkətin istiqamətinə görə qabağa, qabaq tərəfə (geri əksi). İrəli yerimək. İrəliyə addımlamaq. İrəli çıxmaq. İrəli sürmək. – Qaraca qız isə irəli gəlib öz dostunun zəhərlənmiş qanını sorur. S. S. A.. Kəhər yerindən dördnala sıçrayıb dırnağının altından palçıq topaları səpələyəsəpələyə irəli cumdu. M. İ.. İrəli vermək – 1) qabağa vermək, qabağa uzatmaq. Tüfəngi irəli vermək; 2) qabağa itələmək, qabağa çıxartmaq. Uşağı irəli verdim. // Sif. mənasında. Qabaq, ön. Məktəbin irəli tərəfi güllükdür. // İrəlidəki şəklində – öndə olan, qabaqda olan. İrəlidəki dəstə sürətlə qaçırdı. // Qabaq tərəfə, qabağa (bəzən irəliyə şəklində). Ürkə tövşüyə-tövşüyə su içmək üçün başını irəli uzadanda silah səsindən diksinib qulaqlarını şəklədi. M. Hüs.. Sal daşının dibindən irəliyə bir qoşalülə çıxmışdı. . M. İ.. Qırmızı alov irəli hücum edir, pəncələnmiş buğda dərzlərini yandırıb məhv edirdi. Ə. Vəl.. // İrəlidən şəklində – qabaqdan, öndən, qarşıdan. İrəlidən arıq tülküyə bənzəyən alış-verişçilər qaban kimi gümrahlanıb don-don donquldanırdılar. E. Sultanov.

2. Əvvəl, qabaq. Fərəhimdən ölərəm gər səni birdən görsəm; Gəlməyindən irəli eylə xəbərdar məni. S. Ə. Ş.. <Allahqulu:> O məndən bir-iki saat irəli gəlibdir. N. V.. // Tez. Hamıdan irəli gəldi. Bundan irəli – 1) . . . əvvəl, . . . qabaq. Yetmiş il bundan irəli bina olunan Naxçıvan hamamlarının xəzinəsinin suyu yeddi ildə bir dəyişilir. C. M.. İndiki işləri görəndə on bir il bundan irəli olan bu əhvalat yadıma düşür. . Qantəmir; 2) keçmişdə, keçmiş zamanda, əvvəllər, qabaqlar. Bundan irəli arvadlar ərləri ilə fəxr edirdilər. Ə. Vəl.. // İrəlilər, irəlilərdə şəklində – keçmişdə, qabaqlar, əvvəllər. <Qurban:> Qarı nənə, bayaq dedim, irəlilər ar eləyirdim. Ə. H.. <Cahangir ağa:> İrəlilərdə mən də sənin kimi eşitmişdim. S. S. A..

3. İrəlini şəklində – gələcəyi, sonranı, qabağı, gələcək zamanı (dövrü, şəraiti və s. -ni). İrəlini nəzərə almaq. İrəlini düşünmək. Rəhbərlik etmək üçün irəlini görmək lazımdır. // İrəlidə şəklində – 1) qabaqda, öndə, qarşıda; 2) qabaqda, sonra. Bu xüsusda söhbət irəlidə gedəcəkdir. – İrəlidə Mərdəkanın işıqları fərq edilirdi. S. H.. Birinci gün olduğu kimi yenə də Cavad irəlidə gedir, döyüşçüləri ruhlandırırdı. Ə. Vəl.. // Gələcəkdə, qarşıda. İrəlidə Səmədi tamamilə yeni bir həyat, yeni işlər, yeni qayğılar gözləyirdi.

◊ İrəli atmaq – ortalığa atmaq, irəli sürmək, müzakirəyə qoymaq. Onu gözəl tanıyır və həmişə qabaqda getdiyini, yeni təşəbbüslər irəli atdığını yaxşı bilirdilər. İrəli düşmək – 1) bir işdən qazanc əldə etmək, xeyir görmək, mənfəət götürmək. Hacı Sultan isə yalnız daşgərdişindən gündə qırx-əlli pud irəli düşürdü. S. Hüseyn; 2) başqasından daha tez hərəkət etmək, müvəffəqiyyət əldə etmək, qabaqlamaq. O, məndən irəli düşdü. İrəli çəkilmək – başqalarının arasından seçilib daha məsul işə, vəzifəyə təyin edilmək. <Sara> xalq məhkəməsində bir il qulluq etdi, irəli çəkildi. M. C.. İrəli çəkmək – 1) başqalarının arasından seçib daha məsul işə, vəzifəyə qoymaq. Onu məktəb müdiri vəzifəsinə irəli çəkmişdilər; 2) ortaya atmaq, irəli atmaq. Müəllim Tellinin irəli çəkdiyi şəriət məsələsini təhlil etmək istəyirdi. S. H.. İrəli getmək – 1) irəliləmək; 2) daha mütərəqqi fikirlər irəli sürmək. C. Məmmədquluzadə bəzi ictimai hadisələrin anlayışında çox irəli gedir. M. İbrahimov; 3) inkişaf etmək, tərəqqi etmək, artmaq. <Bədirnisə:> Bu, çox yaxşı qızdır. Kənddə qadınların irəli getməyinə çox can yandırandır. M. C.. <Məmməd:> Sən təsəvvür edirsənmi, beş-on ilin içərisində elm nə qədər irəli gedib? Ə. Ə.. İrəli gəlmək – 1) əmələ gəlmək, yaxşılaşmaq, düzəlmək. Uşaq günbə- gün irəli gəlir. – <Baloğlan:> Daha bal da yesə, irəli gəlməz. C. Cabbarlı; 2) törəmək, doğmaq, meydana çıxmaq, baş vermək. Nöqsanlar diqqətsizlikdən irəli gəlmişdir. – <Bəypolad:> Cəsarətimin əfv ediləcəyinə əminəm, çünki səmimiyyətdən irəli gələn qüsurlar əfv edilir. H. C.. İrəli sürmək – müzakirə, məlumat və s. üçün təklif etmək, ortaya atmaq. İttiham irəli sürmək. Tezis irəli sürmək. Namizədlər irəli sürmək. İrəlidə getmək – 1) qabaqcıl olmaq, birinci yeri tutmaq, başqalarını ötüb keçmək. Yarışda irəlidə getmək; 2) yol göstərmək, başçılıq etmək, qabaqda getmək. Birinci gün olduğu kimi yenə də Cavad irəlidə gedir, döyüşçüləri ruhlandırırdı. Ə. Vəl..